1947માં સરદાર પટેલે શરુ કરાવ્યો હતો સિવિલ સર્વિસ ડે

દર વર્ષે 21 એપ્રિલે દેશના વિવિધ જાહેર સેવા વિભાગોમાં કાર્યરત અધિકારીઓના કાર્યને  નવાજવા માટે   નેશનલ સર્વિસ ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસ સનદી અધિકારીઓ માટે દેશની વહીવટી તંત્રને સામૂહિક રીતે અને નાગરિકોની સેવા પ્રત્યે સમર્પણ સાથે ચલાવવાની યાદ અપાવે છે. અને આ દિવસની ઉજવણી માટે કોઈ સત્તાવાર થીમ નથી. સિવિલ સર્વિસ એ એવી સેવા છે. જે દેશની સરકારના જાહેર વહીવટ માટે જવાબદાર છે. આમાં કાયદાકીય, ન્યાયતંત્ર અને લશ્કરી કર્મચારીઓનો સમાવેશ થતો નથી. સિવિલ સર્વિસના સભ્યો કોઈ રાજકીય શાસક પક્ષ માટે કોઈ પ્રતિજ્ઞા લેતા નથી પરંતુ તેઓ શાસક રાજકીય પક્ષની નીતિઓના અમલકર્તા હોય છે. ભારતમાં નાગરિક સેવાઓમાં ભારતીય વહીવટી સેવા (IAS), ભારતીય પોલીસ સેવા (IPS), ભારતીય વિદેશ સેવા (IFS), અને કેન્દ્રીય સેવાઓની અખિલ ભારતીય સેવાઓ અને જૂથ A અને જૂથ Bની વ્યાપક સૂચિનો સમાવેશ થાય છે.

21 એપ્રિલ એટલે નેશનલ સિવિલ સર્વિસ ડે. આજે દેશભરમાં ઉજવાઈ રહેલો આ દિવસ સમાજના ભલા અને લોકોની સેવામાં લાગેલા સરકારના સનદી અધિકારીઓ માટે ખાસ છે. જેને સેવાના ભેખધારીઓ કહી શકાય તેવા IAS અને IPS સહિતના અધિકારીઓની સેવાની કદર કરીને તેમને યોગ્ય પુરસ્કાર આપવાનું કામ આ દિવસે થાય છે. વાસ્તવમાં, ભારત સરકારે રાષ્ટ્રીય નાગરિક સેવા દિવસની ઉજવણી કરવા માટે 21મી એપ્રિલે આ દિવસ નક્કી કર્યો હતો. કારણ કે આ દિવસે ભારતના પ્રથમ ગૃહમંત્રી સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલે નવનિર્મિત અને નવનિયુક્ત વહીવટી સેવા અધિકારીઓને સંબોધિત કર્યા હતા. સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલે આ અધિકારીઓને સંબોધ્યા અને 1947માં નવી દિલ્હીમાં મેટકાફ હાઉસ ખાતે તેમને "ભારતની સ્ટીલ ફ્રેમ" તરીકે ઓળખાવ્યા હતા.

આ દિવસ વિવિધ સ્તરો અને વિભાગો પર નાગરિક સેવાઓમાં સંકળાયેલા અને કામ કરતા તમામ લોકોને યાદ કરવા માટે સમર્પિત છે. તે તમામ સિવિલ સર્વિસ અધિકારીઓને રાષ્ટ્રની સેવા અને સુધારણા માટે પોતાને ફરીથી સમર્પિત કરવાની તક પણ પૂરી પાડે છે. અમલદારશાહી એ શાસન પ્રણાલીનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે, તેથી દેશના રોજિંદા કામકાજમાં તેનું ખૂબ મહત્વ છે. UPSC દર વર્ષે લાખો ઉમેદવારો માટે સિવિલ સર્વિસ પરીક્ષાનું આયોજન કરે છે જેઓ તેમના દેશની સેવા કરવા માંગે છે. દર વર્ષે આ પ્રસંગે પ્રધાનમંત્રી દ્વારા જાહેર વહીવટના ક્ષેત્રમાં ઉત્કૃષ્ટતા માટે જિલ્લા/અમલીકરણ એકમોને એવોર્ડ આપવામાં આવે છે. આ પુરસ્કાર યોજના દેશભરના ઘણા જિલ્લાઓને આવરી લે છે. તદુપરાંત, એવોર્ડ સમારંભ સનદી અધિકારીઓને એક સાથે લાવે છે અને તેમને એકબીજા સાથે જોડાવામાં પણ મદદ કરે છે. સાથે જ દેશભરમાં જે સારી પ્રથાઓ અમલમાં મૂકવામાં આવી રહી છે તેના વિશે પણ જાણકારી મેળવે છે.

આઈએએસ અને આઈપીએસની જવાબદારીઓ અને શક્તિઓ એકદમ અલગ અલગ હોય છે. IAS અધિકારીઓને પર્સનલ અને પ્રશિક્ષણ વિભાગ, લોક ફરિયાદ અને પેન્શન મંત્રાલય નિયંત્રિત કરે છે. તો બીજી તરફ, કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રાલય IPS કેડરને નિયંત્રિત કરે છે. IAS અધિકારીનો પગાર IPS અધિકારીની સરખામણીમાં વધારે હોય છે. તેની સાથે જ, એક જ ક્ષેત્રમાં માત્ર એક આઈએએસ અધિકારી જ હોય છે, જ્યારે કે એક ક્ષેત્રમાં IPS અધિકારીઓની સંખ્યા જરૂરિયાત અનુસાર વધારે હોય છે. કુલ મળીને IAS અધિકારી પદ, વેતન અને અધિકારના મામલામાં IPS અધિકારી કરતા વધુ સક્ષમ હોય છે.